آتش سوزی یکی از حوادثی است که می تواند در هر زمان و مکانی رخ دهد و خسارات جانی و مالی سنگینی بر جای بگذارد. به همین دلیل همواره توصیه می شود که افراد و سازمان ها ابزارهای ایمنی لازم را در دسترس داشته باشند تا در صورت بروز حادثه، بتوانند در کوتاه ترین زمان ممکن واکنش نشان دهند. یکی از پرکاربردترین این ابزارها کپسول آتش نشانی است که سال هاست در خانه ها، خودروها، ساختمان های اداری و حتی کارگاه های صنعتی به کار گرفته می شود. شاید برای بسیاری این پرسش مطرح باشد که کپسول آتش نشانی چیست و چرا تا این اندازه مورد توجه قرار گرفته است. در ادامه به این سوال پاسخ خواهیم داد.
خاموش کننده آتش چیست و چه کاربردی دارد؟
کپسول آتش نشانی وسیله ای ایمنی است که برای مهار و کنترل آتش سوزی در مراحل اولیه طراحی شده است. این ابزار به شکل یک استوانه فلزی ساخته می شود که درون آن مواد خاموش کننده مختلف تحت فشار قرار دارند. در زمان بروز حادثه، این مواد از طریق یک شیلنگ یا نازل به سمت آتش هدایت می شوند و با توجه به نوع کپسول، شعله ها را خنثی یا مهار می‌کنند. اهمیت استفاده از کپسول آتش نشانی در این است که می تواند پیش از آن که آتش گسترش پیدا کند و به حادثه ای بزرگ تبدیل شود، خطر را کاهش داده یا به طور کامل برطرف سازد. هر کپسول آتش نشانی از اجزای مشخصی تشکیل شده است که عبارتند از:
- مخزن فلزی برای نگهداری مواد خاموش‌کننده
- فشارسنج برای نشان دادن میزان شارژ و آماده به کار بودن کپسول
- ضامن ایمنی برای جلوگیری از تخلیه ناخواسته
- شیلنگ یا لوله خروجی
- دسته برای استفاده راحت تر
وجود همین اجزا باعث می شود که افراد عادی نیز بتوانند بدون نیاز به آموزش های پیچیده، در مواقع ضروری از این وسیله استفاده کنند. کپسول های آتش نشانی بسته به نوع ماده ای که درون آن ها قرار دارد، دسته بندی های مختلفی دارند.
برخی از آن ها مخصوص خاموش کردن آتش های ناشی از مواد جامد مانند چوب و کاغذ هستند، برخی دیگر برای مایعات قابل اشتعال مثل بنزین و روغن به کار می روند و نوعی نیز وجود دارد که جهت مهار آتش ناشی از تجهیزات برقی طراحی شده است. همین تنوع موجب شده که کپسول آتش نشانی در محیط های گوناگون از خانه و خودرو گرفته تا کارخانه ها و ادارات، مورد استفاده قرار گیرد.
یکی از ویژگی های مهم کپسول آتش نشانی، قابلیت حمل آسان و آماده به کار بودن در هر لحظه است. برخلاف سیستم های ثابت اطفاء حریق، این ابزار قابل جا به جایی بوده و می توان آن را در هر نقطه ای از محیط نصب یا نگهداری کرد. به همین دلیل است که وجود آن در بسیاری از مکان ها الزامی شده و از سوی سازمان های ایمنی توصیه می شود. به طور کلی، وقتی از خود می پرسیم کپسول آتش نشانی چیست، باید آن را به عنوان نخستین خط دفاعی در برابر آتش سوزی بدانیم. وسیله ای کوچک اما حیاتی که می تواند بین یک حادثه جزئی و یک فاجعه بزرگ تفاوت ایجاد کند.
انواع کپسول آتش نشانی
همانطور که پیش از این اشاره کردیم، کپسول های آتش نشانی بر اساس ماده خاموش کننده ای که درون آن ها قرار دارد، دسته بندی می شوند. هر یک از این انواع ویژگی های خاص خود را دارند و برای شرایط ویژه ای طراحی شده اند. در ادامه به معرفی مهم ترین انواع کپسول آتش نشانی می پردازیم.
کپسول آتش نشانی پودری
این کپسول ها رایج ترین نوع هستند و درون آن ها ترکیبی از پودرهای شیمیایی قرار دارد. پودر با فشار گاز از کپسول خارج شده و سطح آتش را می پوشاند.
کپسول آتش نشانی آبی
در این نوع، ماده خاموش کننده همان آب است که تحت فشار در مخزن نگهداری می شود. مکانیزم آن به گونه ای طراحی شده است که آب به سرعت بر روی آتش پاشیده شود.
کپسول آتش نشانی فومی
این کپسول دارای ماده ای کف زا است که هنگام تخلیه، سطحی کف مانند روی حریق ایجاد می‌کند. فوم در مخزن این کپسول به صورت مایع قرار دارد و هنگام استفاده فعال می شود.
کپسول آتش نشانی دی اکسید کربن (CO2)
کپسول آتش نشانی co2 همانطور که از نامش پیداست، حاوی گاز دی اکسید کربن فشرده است. گاز در حالت مایع درون سیلندر ذخیره می شود و هنگام رهاسازی، به شکل بخار سرد خارج می گردد.
کپسول آتش نشانی هالوژنه
کپسول های آتش نشانی هالوژنه شامل ترکیبات شیمیایی گازی هستند. این مواد در گذشته بسیار پرکاربرد بودند اما امروزه به دلیل اثرات زیست محیطی کمتر مورد استفاده قرار می گیرند.
کپسول آتش نشانی شیمیایی تر
این نوع به طور ویژه دارای محلول های شیمیایی مایع است که هنگام خروج، واکنشی خاص ایجاد کرده و پوششی محافظ روی آتش تشکیل می دهد.
کپسول آتش نشانی پودر و گاز
این نوع کپسول آتش نشانی ترکیبی از پودر شیمیایی و گاز هستند. گاز موجود در آن وظیفه دارد پودر را به سمت حریق پرتاب کند و تخلیه را آسان تر سازد.
کپسول آتش نشانی بیوورسال
یکی از جدیدترین انواع کپسول های آتش نشانی، کپسول بیوورسال است که ماده ای دوست دار محیط زیست درون خود دارد. این ماده معمولاً به شکل مایع ذخیره می شود و به گونه ای طراحی شده که در تماس با آتش فعال گردد.
هر یک از این کپسول ها بر اساس طراحی، ساختار داخلی و ماده خاموش کننده تفاوت دارند و شناخت آن ها کمک می‌کند تا بتوان متناسب با شرایط موجود و عامل به وجود آورنده حریق بهترین نوع کپسول آتش نشانی را برای اطفاء حریق استفاده کرد.
کاربرد انواع کپسول آتش نشانی
نکته بسیار مهمی که باید درباره کپسول های آتش نشانی بدانید این است که نمی توان از یک مدل کپسول، برای تمامی انواع آتش سوزی استفاده کرد. هر کپسول آتش نشانی بر اساس ماده خاموش کننده ای که درون آن قرار دارد، برای شرایط خاصی طراحی شده است. در ادامه به کاربرد هر یک از انواع کپسول آتش نشانی اشاره می‌کنیم:
- کپسول آتش نشانی پودری: کاربرد این کپسول در مهار آتش سوزی های ناشی از مواد جامد، مایعات قابل اشتعال و برخی تجهیزات برقی است. به دلیل گستردگی عملکرد، بیشترین استفاده را در محیط های عمومی، خودروها و مکان های پرخطر دارد.
- کپسول آتش نشانی آبی: این نوع کپسول برای خاموش کردن آتش های ناشی از مواد جامد معمولی مانند چوب، کاغذ و پارچه کاربرد دارد. محیط هایی مثل انبارهای کاغذ یا مکان های آموزشی از جمله محل های مناسب استفاده از آن هستند.
- کپسول آتش نشانی فومی: فوم موجود در این کپسول بیشتر برای مهار آتش های ناشی از مایعات قابل اشتعال مانند بنزین، روغن و الکل به کار می رود. کاربرد آن در کارگاه ها، پمپ بنزین ها و صنایع مرتبط با مواد مایع بسیار رایج است.
- کپسول آتش نشانی دی اکسید کربن (CO2): این کپسول مناسب برای خاموش کردن آتش سوزی های ناشی از وسایل برقی و تجهیزات حساس است. از آن در اتاق های سرور، تابلوهای برق و مکان هایی که دستگاه های الکترونیکی وجود دارند، استفاده می شود.
- کپسول آتش نشانی هالوژنه: کاربرد اصلی این کپسول در خاموش کردن آتش های مرتبط با تجهیزات الکترونیکی و دستگاه های ظریف بوده است. این کپسول امروزه به دلیل محدودیت های زیست محیطی بیشتر در صنایع خاص یا شرایط ویژه مورد استفاده قرار می‌گیرد.
- کپسول آتش نشانی شیمیایی تر: این نوع بیشتر برای مقابله با آتش سوزی های ناشی از روغن ها و چربی های پخت و پز در آشپزخانه های صنعتی به کار می رود. رستوران ها، هتل ها و مراکز تهیه غذا از مهم ترین محل های کاربرد آن هستند.
- کپسول آتش نشانی پودر و گاز: این کپسول کاربردی مشابه نوع پودری دارد اما با کارایی بیشتر در مهار آتش های گسترده تر. اغلب در کارخانه ها، انبارها و محیط های صنعتی مورد استفاده قرار می‌گیرد.
- کپسول آتش نشانی بیوورسال: این نوع به دلیل خاصیت دوست دار محیط زیست، در خاموش کردن انواع آتش ها به ویژه در محیط هایی که سلامت انسان و طبیعت اهمیت دارد کاربرد دارد. بیمارستان ها، صنایع غذایی و مکان های حساس از جمله محل های استفاده آن هستند.
جدول انواع کپسول آتش نشانی
در جدول زیر به تفصیل، انواع کپسول آتش نشانی و ویژگی های هرکدام را بررسی کرده ایم.
| نوع کپسول آتش نشانی | ماده خاموش کننده | ویژگی اصلی | کاربرد کلی |
| پودری | ترکیبی از پودرهای شیمیایی خشک که با فشار گاز از مخزن خارج می شود. | چند منظوره، پوشش دهی سریع روی شعله و متوقف کردن واکنش های شیمیایی آتش | مهار آتش های ناشی از مواد جامد، مایعات اشتعال زا و برخی وسایل برقی در خانه، خودرو یا محیط های عمومی |
| آبی | آب خالص که تحت فشار در مخزن ذخیره شده و در زمان تخلیه روی حریق پاشیده می شود. | ساده، ارزان، در دسترس و دارای قدرت خنک کنندگی بالا | برای آتش سوزی های ناشی از مواد سلولزی مانند چوب، کاغذ و پارچه؛ معمولا در مدارس و انبارها دیده می شود. |
| فومی | مایع کف زا که در تماس با هوا تبدیل به فوم متراکم و پایدار می شود. | ایجاد لایه ای ضخیم روی سطح و جلوگیری از رسیدن اکسیژن به شعله ها | مناسب برای محیط های دارای مایعات اشتعال زا مانند کارگاه ها، پمپ بنزین ها و انبار مواد مایع |
| دی اکسید کربن (CO2) | گاز دی اکسید کربن فشرده که هنگام آزادسازی به شکل بخار سرد خارج می شود. | بدون باقی مانده، ایمن برای دستگاه ها، کاهش سریع حرارت و شعله | کاربردی در اتاق های سرور، تابلو برق و مکان هایی که تجهیزات الکترونیکی حساس وجود دارد. |
| هالوژنه | ترکیبات شیمیایی گازی که قدرت خاموش کنندگی فوری دارند. | اثر سریع روی آتش بدون آسیب به وسایل، اما با محدودیت زیست محیطی روبرو است. | بیشتر در گذشته در صنایع خاص و دستگاه های ظریف استفاده می شد؛ امروزه محدود به شرایط ویژه است. |
| شیمیایی تر | محلول های شیمیایی مایع که هنگام تماس با روغن و چربی واکنش ایجاد می کنند. | تشکیل لایه محافظ پایدار روی روغن داغ و جلوگیری از شعله ور شدن مجدد | به ویژه در آشپزخانه های صنعتی و رستوران ها که خطر آتش ناشی از چربی بالاست استفاده می شود. |
| پودر و گاز | ترکیب پودر خاموش کننده به همراه گاز محرک برای تخلیه سریع و موثر | پرتاب قوی تر ماده خاموش کننده و کارآمد در مقابله با آتش های وسیع تر | مورد استفاده در کارخانه ها، کارگاه ها و محیط های صنعتی بزرگ که احتمال آتش سوزی گسترده دارند. |
| بیوورسال | مایع بیولوژیک سازگار با محیط زیست و فاقد ترکیبات مخرب شیمیایی | ایمن برای انسان و طبیعت، بدون ایجاد آلودگی و مناسب برای فضاهای حساس | بیمارستان ها، صنایع غذایی و مراکز درمانی که حفاظت از سلامت افراد و محیط زیست در اولویت است. |
انواع کپسول آتش نشانی و نحوه استفاده
برای استفاده صحیح از کپسول آتش نشانی، آشنایی با روش تخلیه هر نوع اهمیت زیادی دارد. در ادامه انواع کپسول معرفی و نحوه استفاده از هرکدام توضیح داده می شود.
کپسول آتش نشانی پودری
ابتدا ضامن ایمنی را بکشید. سپس شیلنگ را به سمت پای شعله بگیرید. با فشار دادن دسته، پودر با گاز از مخزن خارج شده و روی آتش پخش می شود. حرکت رفت و برگشتی شیلنگ روی آتش باعث خاموشی سریع تر می‌گردد.
کپسول آتش نشانی آبی
این کپسول عملکردی مشابه یک آب پاش دارد. پس از کشیدن ضامن، شیلنگ را به سمت مرکز شعله بگیرید و دسته را فشار دهید. آب به صورت پرفشار پاشیده شده و با خنک کردن مواد، آتش را فرو می نشاند. بهتر است از فاصله نزدیک تخلیه انجام شود تا سطح آتش کاملاً خیس شود.
کپسول آتش نشانی فومی
ضامن را آزاد کنید و شیلنگ را به سمت منبع شعله بگیرید. هنگام تخلیه، فوم به صورت کف غلیظ خارج شده و سطح آتش را می پوشاند. شیلنگ را آرام و به صورت لایه ای حرکت دهید تا پوششی کامل ایجاد شود.
کپسول آتش نشانی دی اکسید کربن (CO2)
پس از کشیدن ضامن، لوله خروجی را محکم در دست بگیرید زیرا بسیار سرد می شود. دهانه را به سمت پای شعله بگیرید و دسته را فشار دهید. اینگونه گاز سرد خارج شده و با ایجاد خفگی شعله ها، آتش را خاموش می‌کند. هنگام استفاده از این کپسول باید کمی فاصله رعایت شود.
کپسول آتش نشانی هالوژنه
این نوع هم مشابه کپسول CO2 استفاده می شود. ضامن را آزاد کرده، نازل را به سمت شعله بگیرید و دسته را فشار دهید. به این صورت گاز آزاد شده سریعاً محیط را پر کرده و شعله ها را خنثی می‌کند.
کپسول آتش نشانی شیمیایی تر
ابتدا ضامن را جدا کنید. شیلنگ را به آرامی روی سطح روغن یا چربی داغ قرار دهید و دسته را فشار دهید. محلول به شکل لایه ای محافظ روی سطح پخش شده و مانع شعله ور شدن مجدد می شود.
کپسول آتش نشانی پودر و گاز
روش استفاده از این کپسول، مشابه کپسول پودری است، با این تفاوت که پرتاب پودر قوی تر است. پس از کشیدن ضامن، شیلنگ را به سمت پای آتش گرفته و دسته را فشار دهید.
کپسول آتش نشانی بیوورسال
پس از آزاد کردن ضامن، نازل را به سمت آتش گرفته و ماده را به طور یکنواخت روی سطح تخلیه کنید. مایع سازگار با محیط زیست به سرعت عمل کرده و شعله ها را خاموش می‌کند. استفاده درست از هر کپسول نیازمند خونسردی، رعایت فاصله مناسب و تمرکز بر پای آتش است تا فرایند اطفاء حریق مؤثر انجام گیرد.
آموزش انواع کپسول آتش نشانی
آموزش استفاده از کپسول آتش نشانی تنها به شناخت دکمه ها یا کشیدن ضامن خلاصه نمی شود. آموزش صحیح یک فرآیند عملی و نظری است که باعث می شود افراد در شرایط بحرانی بتوانند سریع، دقیق و ایمن عمل کنند.
بسیاری از حوادث ناشی از آتش سوزی به دلیل نا آشنایی افراد با نحوه کارکرد کپسول ها شدت بیشتری پیدا می‌کنند. به همین دلیل حضور در دوره های آموزشی و تمرین عملی زیر نظر متخصصان اهمیت بسیار زیادی دارد. در ادامه نکات مهم آموزش انواع کپسول آتش نشانی به طور کامل شرح داده شده است.
آشنایی اولیه با انواع کپسول ها
هر فرد باید بداند که چه مدل هایی از کپسول وجود دارد، ظاهر آن ها چگونه است و چه تفاوت هایی با هم دارند. شناخت اولیه مانع از سردرگمی هنگام انتخاب کپسول در شرایط اضطراری می شود.
برگزاری دوره های آموزشی رسمی
شرکت ها، ادارات و حتی ساختمان های مسکونی باید دوره های آموزش ایمنی آتش نشانی را با حضور مربیان متخصص برگزار کنند. در این دوره ها افراد به طور عملی کار با کپسول ها را تجربه می‌کنند.
تمرین عملی در محیط ایمن
یادگیری تئوری کافی نیست. لازم است افراد در محیط های کنترل شده اقدام به تخلیه آزمایشی کپسول کنند تا با فشار، وزن و نحوه عملکرد آن آشنا شوند.
شناخت علائم و برچسب ها
روی هر کپسول برچسبی وجود دارد که نوع ماده خاموش کننده و موارد مصرف آن را نشان می دهد. آموزش باید شامل نحوه خواندن و تفسیر این علائم باشد.
آموزش نگهداری و بازبینی دوره ای
افراد باید بدانند که کپسول ها نیاز به سرویس و شارژ دوره ای دارند. یادگیری نحوه بررسی فشارسنج و تاریخ انقضا از نکات ضروری در این مورد است.
مدیریت استرس در شرایط اضطراری
آموزش تنها به مهارت فنی محدود نمی شود. باید یاد گرفت که هنگام آتش سوزی خونسرد بود، تصمیم سریع گرفت و به شکل مرحله ای عمل کرد.
آشنایی با محدودیت ها
هر کپسول ظرفیت و کارایی مشخصی دارد. آموزش باید شامل توضیح محدودیت ها و زمان مناسب برای ترک محل و تماس با آتش نشانی باشد.
اهمیت کار گروهی
در شرایط واقعی، استفاده از کپسول آتش نشانی معمولاً نیاز به هماهنگی با دیگران دارد. تمرین کار گروهی در آموزش ها ضروری است.
به طور کلی، آموزش انواع کپسول آتش نشانی تنها یک مهارت فردی نیست بلکه یک مسئولیت اجتماعی است. وقتی همه افراد در یک محیط آموزش کافی ببینند، شانس مهار آتش سوزی پیش از تبدیل شدن به فاجعه بسیار بیشتر خواهد بود.
رنگ کپسول های آتش نشانی
رنگ کپسول های آتش نشانی تنها یک انتخاب ظاهری نیست، بلکه نشانه ای مهم برای شناسایی نوع ماده خاموش کننده درون آن است. این رنگ بندی به افراد کمک می‌کند تا در شرایط اضطراری سریعاً کپسول مناسب را تشخیص دهند و از آن استفاده کنند. در ادامه، رنگ های مختلف کپسول آتش نشانی و معنای هرکدام را توضیح می دهیم.
کپسول قرمز
رایج ترین رنگ کپسول ها، قرمز است. بیشتر کپسول های پودری با این رنگ تولید می شوند. دلیل استفاده از رنگ قرمز، جلب توجه و دیده شدن سریع در شرایط بحرانی است.
کپسول آبی
این رنگ نشان دهنده کپسول های آبی یا آب محور است. کپسول هایی که درون آن ها آب تحت فشار قرار دارد معمولاً به رنگ آبی مشخص می شوند. این رنگ کمک می‌کند افراد بدانند که محتویات آن فقط برای آتش های مواد جامد مناسب است.
کپسول کرم (کرم یا بژ)
کپسول هایی که ماده خاموش کننده آن ها فوم یا کف است معمولاً با رنگ کرم یا بژ شناخته می شوند. این رنگ به راحتی با قرمز یا آبی اشتباه گرفته نمی شود و به همین دلیل برای متمایز کردن کپسول های فومی انتخاب شده است.
کپسول سیاه
دی اکسید کربن یا همان CO2 غالباً در کپسول هایی با رنگ سیاه عرضه می شود. رنگ سیاه یادآور گاز و کاربرد آن در خاموش کردن شعله های ناشی از وسایل برقی است. همچنین، این رنگ به عنوان علامتی واضح برای تفکیک از دیگر کپسول ها در نظر گرفته شده است.
کپسول سبز
برخی از کپسول های هالوژنه یا نمونه های جدیدتر که دارای مواد خاص خاموش کننده هستند به رنگ سبز تولید می شوند. این رنگ کمتر متداول است اما در برخی کشورها برای تشخیص کپسول های گازی ویژه کاربرد دارد.
کپسول خاکستری یا نقره ای
کپسول های بیوورسال و برخی نمونه های شیمیایی تر با رنگ خاکستری یا نقره ای مشخص می شوند. این رنگ بیانگر مواد جدیدتر و سازگار با محیط زیست است که در دسته های رایج دیگر قرار نمی‌گیرند.
شناخت رنگ کپسول های آتش نشانی نقش کلیدی در انتخاب صحیح آن ها دارد. اگر فردی به درستی رنگ ها را بشناسد، می تواند در چند ثانیه بهترین گزینه را انتخاب کرده و از بروز حوادث بزرگ جلوگیری کند. بنابراین توصیه می شود در دوره های آموزشی، علاوه بر نحوه استفاده، رنگ بندی کپسول ها نیز به طور کامل آموزش داده شود تا تشخیص سریع و صحیح امکان پذیر گردد.
کپسول آتش نشانی بیمارستانی
بیمارستان ها از جمله مکان هایی هستند که وجود تجهیزات ایمنی در آن ها اهمیت دوچندانی دارد، زیرا علاوه بر تجهیزات گران قیمت پزشکی، جان بیماران نیز در معرض خطر قرار می‌گیرد. یکی از اصلی ترین ابزارهای ایمنی در این محیط ها، کپسول آتش نشانی بیمارستانی است. این کپسول ها باید با دقت انتخاب شوند تا هم با شرایط حساس بیمارستان سازگار باشند و هم بتوانند آتش را در مراحل اولیه مهار کنند.
در بیمارستان ها معمولاً از کپسول های دی اکسید کربن (CO2) و بیوورسال استفاده می شود. کپسول های CO2 به دلیل تخلیه تمیز و بدون باقی مانده، برای تجهیزات برقی و دستگاه های حساس پزشکی بهترین گزینه هستند. بیوورسال نیز به دلیل ترکیبات دوست دار محیط زیست و ایمن بودن برای انسان، در بخش هایی که احتمال تماس مستقیم افراد با ماده خاموش کننده وجود دارد کاربرد دارد. در برخی موارد، کپسول های پودری و فومی نیز در بخش های عمومی تر بیمارستان نصب می شوند تا در صورت بروز آتش سوزی ناشی از مواد جامد یا مایعات قابل اشتعال مورد استفاده قرار گیرند.
کپسول آتش نشانی بیمارستانی باید همیشه در نقاط قابل دسترس، مانند ورودی بخش ها، راهروها و اتاق های تجهیزات نصب شود. همچنین شارژ دوره ای، بازبینی منظم و آموزش کارکنان بیمارستان در استفاده از این کپسول ها، شرط اصلی برای اثربخشی آن ها در مواقع ضروری است.